Blog Gwadd: Safbwynt preswylwyr o fyw'n dda mewn cartrefi carbon isel: Dr Fiona Shirani

Beth mae preswylwyr mewn cartrefi carbon isel yn ei feddwl am eu huwchraddio

Mae llywodraeth y DU wedi gosod targedau i leihau allyriadau carbon i sero net erbyn 2050. Bydd newidiadau i adeiladau yn chwarae rhan bwysig wrth gyrraedd y targedau hyn, yn enwedig drwy symud i systemau gwresogi carbon isel. Bydd hyn yn golygu gwneud newidiadau i gartrefi presennol ac adeiladu cartrefi carbon isel newydd. Un math o gartrefi carbon isel yw ‘Cartrefi Actif’, sy’n effeithlon iawn o ran ynni, ac sy’n gallu cynhyrchu a storio ynni adnewyddadwy. Oherwydd hyn, mae datblygwyr 'Cartrefi Actif' yn obeithiol y bydd y cartrefi hyn hefyd yn gallu mynd i’r afael â thlodi tanwydd, a gwella iechyd a lles preswylwyr, yn ogystal â mynd i’r afael â nodau datgarboneiddio. Er mwyn deall a all 'Cartrefi Actif' ddarparu’r buddion hyn, mae’n bwysig clywed gan y bobl sy’n byw ynddynt.

Roedd Byw'n Dda mewn Cartrefi Carbon Isel yn brosiect ymchwil a gynhaliwyd gan wyddonwyr cymdeithasol o Brifysgol Caerdydd ac roedd yn rhan o Raglen Ymchwil y Ganolfan Adeiladu Gweithredol. Roedd ein hymchwil yn cynnwys siarad â phreswylwyr Cartref Actif ar wahanol adegau; yn gyntaf cyn iddynt symud i mewn, i drafod eu rhesymau dros symud a disgwyliadau o’r cartrefi, yn ail ar ôl eu cwpl o fisoedd cyntaf yn y cartref ac yn drydydd ar ôl blwyddyn o feddiannaeth. Mae'r persbectif amser estynedig hwn yn bwysig oherwydd gall byw mewn cartref sy'n cynhyrchu ynni solar olygu profiadau gwahanol iawn o ynni (a biliau cysylltiedig) ar draws gwahanol dymhorau ac amodau tywydd. Mae ein hymchwil gwyddorau cymdeithasol wedi chwarae rhan bwysig wrth ddeall profiadau preswylwyr, nodi pethau sydd wedi gweithio’n dda a meysydd i’w gwella, a all helpu i lywio datblygiadau tai yn y dyfodol.

Cymerodd 37 o drigolion Cartref Actif o dri datblygiad gwahanol yn Ne Cymru ran yn ein hymchwil. Roedd y sampl yn cynnwys pobl yn prynu eu cartrefi eu hunain a thenantiaid tai cymdeithasol. Roedd y cartrefi yr oedd pobl yn symud iddynt yn amrywio o fflatiau un ystafell wely i dai sengl pedair ystafell wely. Roedd gan bob cartref wres trydan, paneli solar, batri i storio'r ynni a gynhyrchir a chapasiti gwefru cerbydau trydan. Fodd bynnag, ar draws y safleoedd roedd y cartrefi yn amrywio o ran dyluniad, lleoliad a deunyddiau. Mae hyn yn rhoi cipolwg i ni ar ystod o ddatblygiadau Cartref Actif.

Mae ein hymchwil wedi nodi nifer o bwyntiau yn ymwneud â phrofiad preswylwyr, gan gynnwys:

• Mae’n cymryd amser i breswylwyr ddysgu am eu Cartrefi Actif, gyda sawl un yn disgrifio eu hunain fel ‘dal i ddysgu’ ar ôl 12 mis o feddiannaeth. Yn benodol, cymerodd amser i ddysgu sut i ddefnyddio systemau gwresogi trydan a dŵr poeth, sydd fel arfer yn gweithredu dros gyfnodau hirach na'r systemau gwres canolog nwy yr arferwyd llawer ohonynt, i addasu i.
• Yn gysylltiedig â'r broses ddysgu hon, roedd yr holl gyfranogwyr eisiau mwy o wybodaeth am eu cartrefi a'u technolegau. Er y gallai preswylwyr ddeall, neu gael gwybodaeth am, dechnolegau unigol, roedd ein cyfranogwyr eisiau gwybod sut mae gwahanol elfennau eu cartrefi (fel systemau gwresogi ac awyru) yn cydberthyn. Roedd y cyfranogwyr yn gwerthfawrogi’r cyfle i ofyn cwestiynau a cheisio arweiniad am eu cartrefi ar safleoedd lle’r oedd perthnasoedd parhaus rhwng datblygwyr a phreswylwyr. Soniodd y cyfranogwyr hefyd am rannu gwybodaeth gyda’u cymdogion am sut roedd eu cartrefi’n gweithio. Roedd y cyfnewid gwybodaeth anffurfiol hwn yn rhan bwysig o brofiad Cartref Actif i lawer.
• Mynegodd llawer o drigolion eu parodrwydd i wneud pethau’n wahanol (megis newid yr amser pan fyddant yn defnyddio rhai offer) pe gallent weld budd economaidd neu amgylcheddol o wneud hynny. Awgrymodd rhai yr hoffent gael gwybodaeth am yr amser rhataf i ddefnyddio peiriannau neu wefru cerbydau. Yn absenoldeb gwybodaeth gan ddatblygwyr, gwnaeth rhai cyfranogwyr ragdybiaethau ynghylch sut roedd eu cartrefi'n gweithio ac nid oedd y rhain bob amser yn gywir.
• Roedd yr holl breswylwyr yn disgwyl y byddai symud i Gartref Actif yn golygu bod ganddynt filiau ynni is. Roedd golwg 12 mis yn bwysig i gael darlun llawn o filiau, gan fod cynhyrchiant ynni solar uwch a defnydd is o ynni dros gyfnod yr haf yn golygu bod biliau ynni’n amrywio’n sylweddol dros gyfnod o flwyddyn, gyda rhai â biliau isel iawn neu hyd yn oed incwm o'r ynni a gynhyrchir dros fisoedd yr haf. Disgrifiodd cyfranogwyr â biliau isel deimladau o sicrwydd, rhyddhad a chysur, yn enwedig yng ngoleuni codiadau sylweddol diweddar mewn prisiau ynni.
• Roedd rhai preswylwyr yn gweld symud i Gartref Actif fel cam cadarnhaol tuag at fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd. Dywedodd rhai cyfranogwyr wrthym fod y symudiad wedi eu hysgogi i feddwl am gamau eraill y gallent eu cymryd, megis newid i gerbyd trydan, neu gychwyn mentrau arbed ynni yn eu gweithle. Soniodd cyfranogwyr eraill am deimlo llai o bwysau i wneud newidiadau eraill i’w ffordd o fyw oherwydd bod y tŷ yn gwneud y gwaith caled ar eu rhan.

Fel rhan o Byw’n Dda mewn Cartrefi Carbon Isel, rydym wedi rhoi adborth rheolaidd i ddatblygwyr Cartrefi Actif a rhanddeiliaid eraill, fel Llywodraeth Cymru, fel y gellir manteisio ar yr hyn a ddysgwyd o’r profiadau hyn gan breswylwyr i lywio’r gwaith o gyflwyno cartrefi carbon isel yn ehangach. Gellir lawrlwytho copi llawn o'n hadroddiad prosiect diweddaraf yma.

Arweiniwyd y prosiect Byw’n Dda mewn Cartrefi Carbon Isel gan yr Athro Karen Henwood a’r Athro Nick Pidgeon, gyda’r ymchwilwyr Dr Fiona Shirani a Dr Kate O’Sullivan.